ผลกระทบปลาหมอสีคางดำ ลักลอบนำเข้ามานานกว่า 10 ปี

ช่วงนี้ กระแสปลาหมอสีคางดำ (Blackchin Tilapia) อยู่ในความสนใจของสังคมและได้รับการสื่อสารอย่างกว้างขวางในฐานะปลาเอเลี่ยนสปีชีส์ (Alien Species) ชนิดพันธุ์ปลาต่างถิ่นรุกราน (Invasive alien species) และเป็นปลาที่มีความแข็งแรงถึงขนาดว่ายน้ำไปถึงสงขลาแล้ว ทำให้แต่ละจังหวัดที่ติดชายฝั่งทะเลตื่นตัวไล่ล่าปราบปลาวายร้ายตัวนี้ให้สิ้นซาก ตามแนวทางการแก้ปัญหาเร่งด่วนของกรมประมง ด้วยวิธีการจับและการบริโภค เพิ่มความต้องการให้มากขึ้น ซึ่งจะเป็นปัจจัยกระตุ้นการจับปลาโดยอัตโนมัติ

อย่างไรก็ตาม มีรายงานในเว็บไซด์ของกรมประมง พบว่า ไทยมีการส่งออกปลาหมอสีคางดำ เป็นปลาสวยงามต่อเนื่องช่วงปี 2556-2559 จำนวนมากว่า 320,000 ตัว มูลค่าส่งออกรวม 1,510,050 บาท และส่งออกไป 15 ประเทศ เช่น แคนาดา ซิมบับเว ญี่ปุ่น ออสเตรเลีย รัสเซีย มาเลเซีย อาเซอร์ไบจาน เลบานอน ปากีสถาน อียิปต์ สหรัฐอาหรับอิมิเรตส์ อิสราเอล อิหร่าน โปแลนด์ และตุรกี โดยมีปริมาณการส่งออกรวมเฉลี่ยในแต่ละปีตั้งแต่ 10,000-100,000 ตัว ทำให้เกิดการตั้งข้อสังเกตว่า กรมประมงมีการอนุญาตให้นำปลาหมอสีคางดำเข้าในราชอาณาจักรเพียงรายเดียว เพื่อการวิจัยแลปรับปรุงพันธุ์ตามเงื่อนไขของกฎหมาย แล้วพ่อแม่พันธุ์ที่ใช้เพาะเลี้ยงเป็นปลาสวยงาม เพื่อการส่งออกมาจากที่ไหนและใครเป็นผู้นำเข้า

เมื่อเร็วๆ นี้ นายบัญชา สุขแก้ว อธิบดีกรมประมง ยอมรับว่ามีสัตว์เอเลี่ยนส์สปีชีส์หลายชนิดระบาดในประเทศไทย ขณะที่ปลาหมอสีคางดำอาจมีที่มาได้ 2 สมมุติฐาน คือ 1. การลักลอบนำเข้ามาในประเทศ เพราะเรามีการจับปลาลักลอบนำเข้าซึ่งปลาปิรันย่า ได้ที่ดอนเมือง 2. การขออนุญาตนำเข้าปี 2553 เพื่อทดลองวิจัยปรับปรุงพันธุ์ปลานิล ซึ่งอาจมีการหลุดรอดได้

กรมประมง มีการรายงานว่า ในปี 2553 บริษัทเอกชนรายหนึ่งมีการนำเข้าจำนวน 2,000 ตัว ซึ่งพบว่ามีปลามีสุขภาพไม่แข็งแรงและมีการตายจำนวนมากในระหว่างทาง ทำให้เหลือปลาที่ยังมีชีวิตแต่อยู่ในสภาพอ่อนแอเพียง 600 ตัว ซึ่งได้รับการตรวจสอบ ณ ด่านกักกันโดยกรมประมง ทั้งนี้เนื่องจากปลามีสุขภาพไม่แข็งแรง จึงมีการตายต่อเนื่อง จนเหลือเพียง 50 ตัว บริษัทจึงตัดสินใจหยุดการวิจัยในเรื่องนี้ โดยมีการทำลายซากตามมาตรฐานและแจ้งต่อกรมประมง พร้อมส่งตัวอย่างซากปลาซึ่งดองในฟอร์มาลีนทั้งหมด 50 ตัวไปยังกรมประมง

หลังจากนั้น กรมประมงได้มีการแก้ไขประกาศกระทรวงฯ ห้ามนำเข้าปลาหมอสีคางดำ ในปี 2561 ซึ่งช่วงก่อนหน้าประกาศฉบับนี้เป็นช่วงที่มีการนำเข้าปลาหมอสีคางดำมาเพาะพันธุ์เพื่อการส่งออกอย่างต่อเนื่อง จนถึงปัจจุบัน ยังไม่มีใครสามารถยืนยันได้ว่า ปลาหมอสีคางดำ หรือ ปลาหมอคางดำ ยังมีการลักลอบนำเข้ามาในประเทศไทยหรือไม่ เพราะมีเพียงรายเดียวที่นำเข้าและทำลายถูกต้องตามกฎหมายเท่านั้น กรมประมง จึงต้องเป็นผู้พิสูจน์ความถูกต้อง

ผ่านมา 15 ปี มีคำถามไปถึงหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง ว่า ได้มีประกาศนโยบายอะไรเพื่อแก้ปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำที่เป็นรูปธรรมหรือไม่ และเป้าหมายสุดท้ายของการแก้ปัญหาคืออะไร ปลาชนิดนี้ควรถูกกำจัดและควบคุมให้อยู่ในพื้นที่จำกัดให้ได้ สถานการณ์เร่งด่วนขณะนี้ ควรส่งเสริมให้จับเพื่อบริโภคและให้ความรู้ว่าปลานี้กินได้ มีคุณค่าทางอาหาร ด้านนักวิชาการสัตว์น้ำแนะนำว่าควรศึกษาวงจรชีวิตของปลา เพื่อตัดวงจรปลาตั้งแต่ต้นทาง ที่สำคัญทุกขั้นตอนต้องดำเนินการต่อเนื่อง จะเป็นแนวทางในการกู้ความหลากหลายทางชีวภาพในแหล่งน้ำได้รับการฟื้นฟู เพื่อคืนความอุดมสมบูรณ์และสมดุลธรรมชาติให้กับชุมชนอย่างยั่งยืน

นอกจากนี้ ภาครัฐยังมีการให้ข้อมูลกับประชาชนน้อยมาก ในเรื่องของปลาชนิดสามารถบริโภคได้ แต่เมื่อมีนามสกุลเป็น “เอเลี่ยนสปีชีส์” ทำให้คนกลัว หากเราบอกว่าปลาชนิดนี้เป็นหนึ่งในสายพันธุ์ปลานิล ทำเมนูต่างๆ ได้เหมือนเนื้อปลาทั่วไป มีโปรตีนและมีคุณค่าทางโภชนาการ ส่งเสริมให้มีการจับและบริโภคเพิ่มขึ้น และอาจกลายเป็นเมนูที่ได้รับความนิยมได้ ผลที่ตามมา คือปลาจะลดลงตามลำดับ

การแพร่ระบาดของปลาหมอสีคางดำ คือ การทำลายความหลากหลายทางชีวภาพและสมดุลระบบนิเวศ ทำให้ความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งน้ำและสัตว์น้ำที่เป็นอาหารของมนุษย์ลดลง ชาวบ้านเสียแหล่งอาหารและรายได้จากการจับสัตว์น้ำ ด้วยปลาชนิดนี้เติบโตได้ทั้ง น้ำจืด น้ำกร่อยและน้ำเค็ม ทั้งยังสมารถปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมได้เป็นอย่างดี สามารถออกลูกออกหลานได้ครั้งละมากๆ เนื้อน้อย กระดูกแข็งมาก แต่ไม่ได้หมายความว่ารับประทานไม่ได้ เนื้อปลาตัวใหญ่ทำได้หลายเมนู แต่ปลาตัวเล็กที่ติดขึ้นกับการจับมีจำนวนมากกว่าควรนำไปทำปลาป่น โดยราคารับซื้อเฉลี่ยขณะนี้อยู่ที่ 8-10 บาทต่อกิโลกรัม ซึ่งเป็นราคากลางที่ใช้ซื้อขายปลาหมอคางดำกัน